Escitalopram w leczeniu objawów przedmiesiączkowych – nowe odkrycia

Czy escitalopram zmienia leczenie objawów przedmiesiączkowych?

Escitalopram stosowany w fazie lutealnej cyklu menstruacyjnego może korzystnie wpływać nie tylko na objawy emocjonalne, ale również na wybrane aspekty impulsywności i zaburzeń uwagi u kobiet cierpiących na nasilone dolegliwości przedmiesiączkowe – wynika z nowego badania opublikowanego w czasopiśmie Psychological Medicine.

Dolegliwości przedmiesiączkowe, występujące u części kobiet w dniach lub tygodniach poprzedzających menstruację, od dekad stanowią przedmiot zainteresowania badaczy. Liczne dowody wskazują na związek między cyklicznie występującymi objawami a wahaniami poziomu hormonów płciowych i ich metabolitów w cyklu menstruacyjnym. Szczególnie uciążliwe są objawy związane z nastrojem, takie jak drażliwość i wahania nastroju, które powodują największe upośledzenie funkcjonowania. W najcięższej postaci mogą one prowadzić do rozpoznania przedmiesiączkowego zaburzenia dysforycznego (PMDD), charakteryzującego się nawracającym pojawieniem minimum pięciu objawów w fazie lutealnej z pełną remisją w tygodniu po rozpoczęciu miesiączki.

Skuteczność selektywnych inhibitorów wychwytu serotoniny (SSRI) w łagodzeniu objawów przedmiesiączkowych jest dobrze udokumentowana. “Redukcja objawów następuje szybko, w ciągu kilku dni od rozpoczęcia leczenia SSRI, dlatego terapia może być stosowana w sposób przerywany, zazwyczaj od owulacji do początku menstruacji” – zauważają autorzy badania. Objawy przedmiesiączkowe szczególnie łagodzone przez przerywane leczenie SSRI to te o charakterze emocjonalnym, zwłaszcza drażliwość/gniew i labilność afektywna.

Jak serotonina wpływa na nastroje i impulsywność?

Skuteczność SSRI w przedmiesiączkowych dolegliwościach związanych z nastrojem sugeruje, że transmisja serotonergiczna odgrywa rolę w patofizjologii tych stanów. Zgodnie z tym, hormony płciowe i ich receptory modulują transmisję serotoniny i występują obficie w regionach mózgu odpowiedzialnych za regulację emocji i ich behawioralnych skutków, takich jak ciało migdałowate, hipokamp i kora przedczołowa. Dowody na udział serotoniny w PMDD obejmują odkrycia, że deplecja tryptofanu – prekursora serotoniny – może wywołać przedmiesiączkowe objawy nastroju, podczas gdy antagoniści receptorów serotoninowych mogą blokować łagodzące objawy efekty SSRI.

Skoro serotonina odgrywa istotną rolę w regulacji impulsywności, a objawy związane z impulsywnością często współwystępują z dysfunkcyjnymi objawami afektywnymi, badacze postanowili sprawdzić, czy zwiększona impulsywność może być elementem dysforii przedmiesiączkowej i czy leczenie SSRI wpływa na ten objaw. Wcześniejsze badania wykazały wzrost impulsywnych, ryzykownych lub niedostosowanych zachowań w fazie lutealnej oraz korelację między impulsywnością związaną z emocjami a nasileniem innych objawów PMDD.

Jak zorganizowano badanie wpływu SSRI?

Celem badania była ocena możliwych komponentów poznawczych impulsywności w drażliwości przedmiesiączkowej. Kobiety z przedmiesiączkową drażliwością wypełniały skalę impulsywnego zachowania UPPS (mierzącą cztery wymiary impulsywności: pilność/nagłość, brak premedytacji, brak wytrwałości i poszukiwanie doznań) raz w fazie folikularnej i raz w fazie lutealnej cyklu placebo. Dodatkowo uczestniczki zostały poddane testowi ciągłego wykonania Connersa (CPT 3) – zadaniu behawioralnemu oceniającemu procesy związane z uwagą i funkcjami wykonawczymi – aby sprawdzić, czy podawanie SSRI wpływa na ten pomiar.

W badaniu zastosowano randomizowany, kontrolowany placebo schemat krzyżowy. Z powodów logistycznych leczenie było jednostronnie zaślepione – uczestniczki, ale nie personel, nie były świadome kolejności cyklu escitalopramu i cyklu placebo. Badanie objęło trzy cykle menstruacyjne: Cykl 1 (bez interwencji) oraz Cykle 2 i 3 (z interwencją). W Cyklu 1 uczestniczki rejestrowały objawy emocjonalne przez cały cykl menstruacyjny, aby potwierdzić obecność przedmiesiączkowej drażliwości/gniewu w fazie lutealnej.

Kto brał udział w badaniu i jakie leczenie otrzymały pacjentki?

Do badania rekrutowano kobiety z regularnymi cyklami menstruacyjnymi i objawami drażliwości oraz gniewu w fazie lutealnej, bez trwającego leczenia medycznego lub hormonalnego. Kryteria wykluczenia obejmowały choroby psychiczne w ciągu ostatniego roku (z wyjątkiem PMDD), umiarkowane lub wysokie ryzyko samobójstwa, trwające leczenie psychotropowe, strukturalną psychoterapię, leczenie antykoncepcją hormonalną, wcześniejsze negatywne doświadczenia z leczeniem SSRI oraz trwające karmienie piersią lub ciążę.

Uczestniczki otrzymywały escitalopram (20 mg) lub placebo w fazie lutealnej dwóch kolejnych cykli menstruacyjnych. W badaniu wzięły udział kobiety, które wykazywały co najmniej 50% wzrost objawów drażliwości/gniewu od fazy folikularnej do lutealnej, mierzony za pomocą wizualnej skali analogowej. Badanie objęło łącznie 27 uczestniczek, które ukończyły wszystkie etapy oceny.

Jakie zmiany w impulsywności i uwadze ujawniono?

Wyniki badania wykazały, że uczestniczki zgłaszały znacząco wyższy poziom pilności/nagłości (urgency) w fazie lutealnej w porównaniu z fazą folikularną. Ponadto zaobserwowano istotną różnicę średnich dla poszukiwania doznań, z niższymi poziomami zgłaszanymi w fazie lutealnej w porównaniu z fazą folikularną. Nie wykryto istotnych różnic między fazami cyklu dla pozostałych podskal UPPS – (brak) refleksji i (brak) wytrwałości. Czy może to sugerować, że różne aspekty impulsywności odgrywają odmienną rolę w objawach przedmiesiączkowych? Badacze zauważają, że w przeciwieństwie do innych aspektów UPPS, poszukiwanie doznań było związane z adaptacyjnym funkcjonowaniem, a jego spadek w fazie lutealnej może być częścią obrazu klinicznego.

Co szczególnie interesujące, parametry perseweracji i odchylenia standardowego czasu reakcji (HRT SD) w CPT 3 były znacząco wyższe podczas cyklu z placebo niż podczas cyklu z escitalopramem. “Wyniki te wskazują, że uczestniczki miały niższą częstość odpowiedzi antycypacyjnych, wyższą zdolność utrzymania uwagi podczas zadania i przetwarzały bodźce bardziej efektywnie podczas aktywnego leczenia w porównaniu z placebo” – piszą autorzy badania. Nie zaobserwowano różnic między cyklem escitalopramu a cyklem placebo w odniesieniu do innych parametrów CPT 3.

Czy impulsywność emocjonalna definiuje PMDD?

Obecne ustalenia sugerują, że escitalopram poprawił zdolność uczestniczek do hamowania odpowiedzi antycypacyjnych, co jest zgodne z wcześniejszymi badaniami dotyczącymi wpływu serotoniny na działanie impulsywne lub hamowanie behawioralne. Ponadto uczestniczki przetwarzały bodźce skuteczniej w trakcie całego zadania w porównaniu z cyklem placebo, co wskazuje na poprawę uwagi podczas aktywnego cyklu leczenia.

W odniesieniu do samooceny impulsywności, odkrycie, że urgency znacznie wzrosła wśród uczestniczek w fazie lutealnej w porównaniu z fazą folikularną, sugeruje impulsywność związaną z emocjami w dolegliwościach przedmiesiączkowych i jest zgodne z wcześniejszymi ustaleniami. Podwyższona impulsywność może nasilać się w fazie lutealnej i być cechą charakterystyczną pacjentek z PMDD, chociaż obecne badanie nie badało wymiaru cech impulsywności, a raczej ich zmienność u tych samych osób między fazami objawowymi i bezobjawowymi.

Czy badanie zmienia podejście do leczenia przedmiesiączkowych zaburzeń?

Autorzy podkreślają jednak, że wyniki należy interpretować ostrożnie, ponieważ CPT 3 zawiera kilka parametrów w wymiarach impulsywności i nieuwagi, a tylko jeden parametr w każdym wymiarze został znacząco poprawiony przez leczenie escitalopramem. Badanie ma również ograniczenia, takie jak mała próba i fakt, że kryteria włączenia opierały się wyłącznie na ocenach objawów z jednego cyklu menstruacyjnego, podczas gdy obecne kryteria diagnostyczne dla PMDD wymagają obecności co najmniej pięciu objawów, których cykliczność powinna być potwierdzona w ciągu dwóch kolejnych cykli.

Czy wyniki te mogą zmienić podejście do leczenia przedmiesiączkowych zaburzeń nastoju? Wnioski z badania wskazują, że przerywane leczenie escitalopramem podczas objawowej fazy lutealnej cyklu menstruacyjnego może mieć korzystny wpływ na określone aspekty impulsywności i nieuwagi u kobiet z ciężką przedmiesiączkową drażliwością i gniewem. Ponadto różne aspekty impulsywności mogą mieć różne znaczenie dla dolegliwości przedmiesiączkowych.

Jakie nowe perspektywy otwiera to badanie?

Badanie to poszerza zrozumienie roli impulsywności i nieuwagi, zarówno pod względem działania terapeutycznego SSRI, jak i naturalnych wahań w cyklu menstruacyjnym. Jest to istotny krok w kierunku bardziej kompleksowego podejścia do leczenia dolegliwości przedmiesiączkowych, uwzględniającego nie tylko objawy emocjonalne, ale również związane z nimi dysfunkcje poznawcze.

Podsumowanie

Badanie opublikowane w Psychological Medicine przedstawia nowe spojrzenie na zastosowanie escitalopramu w leczeniu objawów przedmiesiączkowych. W randomizowanym badaniu z kontrolą placebo wykazano, że escitalopram w dawce 20 mg, stosowany w fazie lutealnej, skutecznie wpływa na objawy emocjonalne oraz wybrane aspekty impulsywności i zaburzeń uwagi. Uczestniczki badania wykazywały znaczącą poprawę w zakresie pilności/nagłości oraz poszukiwania doznań w fazie lutealnej. Zaobserwowano również lepsze wyniki w teście ciągłego wykonania Connersa, szczególnie w parametrach perseweracji i odchylenia standardowego czasu reakcji. Badanie potwierdza skuteczność przerywanego stosowania SSRI w leczeniu objawów przedmiesiączkowych, jednocześnie wskazując na potrzebę kompleksowego podejścia uwzględniającego nie tylko aspekty emocjonalne, ale także poznawcze w terapii dolegliwości przedmiesiączkowych.